Aralık 2019’da Çin’de başlayan ve sonrasında tüm dünyaya yayılan bir salgın hastalıkla karşı karşıyayız. Ülkemizde de son verilere göre 10.827 vaka tespit edilmiş ve virüse bağlı toplam 168 hasta kaybedilmiştir. Dünya genelinde son rakamlara göre 700.000 üzerinde vaka sayısı ve 33.000 üzerinde ölüm bildirilmiştir. Hastalık erkeklerde (%58) daha sık görülmektedir. Hastalarda en sık görülen şikayetler ateş, yorgunluk, öksürük, kas ağrıları, boğaz ağrısı, nefes darlığı ve balgam çıkartmadır. Bu şikayetlere bakıldığında diğer solunum yolu enfeksiyonlarından (mevsimsel grip, nezle,) muayene ve rutin laboratuar testleri ile ayırt etmek zordur. Fakat Covid-19’da nefes darlığı ve zatüreye yol açma ihtimali daha yüksek görülmektedir. Hastalarında sıklıkla kaybedilme sebebi hızlı gelişen solunum sıkıntısı sendromudur (ARDS).
Covid-19 ile enfekte çocuk ve erişkin hastaların çoğu (%80 civarı) bu enfeksiyonu hafif grip benzeri şikayetlerle atlatmaktadır, az sayıda hastada ciddi solunum sıkıntısı, solunum yetmezliği, çoklu organ yetmezliği ve ölüm görülmektedir. Etken virüs özellikle yaşlı ve alt hastalığı olan hastaları ciddi şekilde etkilemektedir. Hastalığın ölüm oranları %1.7-4.5 arasında değişmektedir. Hastalarda en sık rastlanan ek hastalıklar hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, kronik böbrek yetmezliği, kanser hastalıkları ve KOAH’tır. 80 yaş üzerinde ölüm oranları %14.8’e yükselmektedir. Ölen hastalara bakıldığında en az yarısında bu alt hastalıklardan birkaçı beraber bulunmaktadır.
Kulak burun boğaz hastalıkları açısından düşünüldüğünde salgınla ilişkilendirilebilecek önemli bir kronik hastalık yoktur. Fakat kulak burun boğaz bölgesi problemleri kaynaklı olup genel vücut sağlığını etkileyen durumlar konusunda hastalarımızı uyarmakta fayda vardır.
Sigara kullanımı baş boyun bölgesi kanserlerinin en önemli sebebidir. Sigara ile ilişkilendirilebilecek ve Türkiye’de en sık rastlanan baş boyun kanseri gırtlak kanseridir. Aynı zamanda uzun süreli sigara kullanımına bağlı bu hastaların akciğerleri de önemli oranda etkilenmektedir. Gırtlak kanseri ve diğer baş boyun kanseri bulunan hastalara bu noktada önerimiz evlerinden çıkmamaları, grip benzeri şikayeti olan hastalarla sosyal mesafeyi korumaları ve el hijyenine son derece dikkat etmeleridir. Baş boyun kanseri olan hastaların, hastalığa bağlı veya aldığı ışın tedavisi ve/veya kemoterapiye bağlı immün sistemlerinin baskılanmış olabileceği bu durumun Covid-19’a yakalanma ve hastalığın daha ciddi seyretme ihtimalini artırdığı unutulmamalıdır.
Salgın henüz yeni olup elimizde literatür bilgisi kısıtlıdır. Çin kaynaklı yazılara bakıldığında sigara içen veya sigarayı bırakmış hastalarda hastalığı daha ciddi geçirme, yoğun bakım ihtiyacı, mekanik ventilasyon desteği (solunum makinası) ve ölüm oranları daha yüksek izlenmiştir. Sigara içmek immün sistem direncini düşürerek ve virüsün asıl etki etki ettiği solunum yolu mukozasına hasar vererek hastaları virüse karşı daha savunmasız hale getirmektedir. Sigara kullananlara hastalık 14 kat daha fazla bulaşmaktadır. Ayrıca pasif sigara içicileri de risk altındadır. Korunma önlemlerine bakıldığında sağlık bakanlığımızın önerisi bu süreçte ellerin, ağız burun ve gözlerle temas etmemesidir. Sigara içerken sürekli ellerin dudakla temas etmesi de bulaş açısından ayrı bir risk faktörüdür.
Diğer özellikli bir durum ise obstrüktif uyku apne sendromudur (OSAS). OSAS uyku sırasında tekrarlayan üst solunum yolundaki daralmalar veya tıkanmalar nedeniyle soluk almada kesilmelerle kendini gösteren bir hastalıktır. Tekrarlayan soluk kesilmeleri uykunun devamlılığını bozar, derin ve dinlendirici bir uyku uyunmasını engelleyerek gündüzleri aşırı uykululuğa neden olur. Aynı zamanda soluk kesilmeleri sıklıkla kanda oksijen doygunluğunu azaltarak başta kalp damar hastalıkları olmak üzere birçok hastalığın ortaya çıkmasına veya bu hastalıkların kötüleşmesine neden olur. ABD verilerine göre 30-70 yaş arasındaki hastaların %20’sinde bu hastalık görülmektedir. OSAS; kalp damar hastalıkları (HT, ritim bozuklukları), çeşitli kanserler, kalp krizleri, diyabet, inme ve KOAH ile kuvvetli bir şekilde ilişkilendirilmiştir. Yani OSAS’lı bir hastada eşlik eden çok sayıda alt hastalık varlığıdır. Bu hastalara da önerimiz Covid-19’a bağlı mortaliteyi artırdığı belirtilen alt hastalıklarla beraber bulunduğu için izolasyon ve hijyen konusunda daha dikkatli olmalarıdır.
Özetle tüm vatandaşlara önerimiz: fazla yaklaşma! fazla dokunma!. Evde hayat var.
Dr. Öğr. Üyesi İrfan KARA
KSÜ Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı